Augustus is Women in Translation Month en daarmee ook gelijk het thema van Instaleestklassiekers. Een paar weken terug plaatste ik een blog over Latijns Amerikaanse literatuur. Hierin werden drie Latijns Amerikaanse schrijvers besproken: Clarice Lispector, Julia Alvarez en Isabell Allende. De laatste werd uiteindelijk voor de leesclub gekozen en we lazen haar debuutroman Het huis met de geesten uit 1982.
Tijdens het lezen van dit boek zat ik in dubio. Het las vlot en al heel snel vormde ik prachtige beelden bij de tekst. Ik zag alle personages, de huizen en straten tot leven komen. Maar veel van wat er gebeurde riep twijfel bij me op: het voelde rommelig. Het boek opent met een op het eerste oog traditionele familie met een hele stoet kinderen. Het belangrijkste personage: de jongste dochter Clara. Terwijl we deze familie leren kennen wisselen we af en toe van perspectief. De meest opvallende verteller is de verloofde van Clara’s zus Rosa: Esteban Trueba. Al snel komen we erachter dat Esteban geen liefertje is, maar zijn perspectief is dat van een inmiddels negentig jarige man, die wat melancholisch terugkijkt op zijn leven.
Allende houdt de spanning aardig vast en geeft de lezer de mogelijkheid wat weg te dwalen, zonder dat de spanning verdwijnt. We gaan mee in de spirtualiteit van Clara, die inmiddels is getrouwd met Esteban. Haar zus overleed jong en was een van de vele necrofilie slachtoffers in dit boek. (Wat ik een enorm raar en misplaatst iets vond: drie verschillende vrouwen roepen in staat van bewusteloosheid of dood geilheid op bij mannen.) Eenmaal getrouwd met Clara, ruilt Esteban het verkrachten van boerinnen in voor het bordeel ‘Het Lantaarntje’. Het huwelijk lijkt goed te werken, Esteban houdt veel van Clara en Clara richt zich meer op haar spiritualiteit dan op de mensen om haar heen. Ze is erg geliefd en geeft veel liefde terug. Haar relatie met Estebans zus is zeer hecht en krijgt een mooie plek in het boek. Haar communicatie met de mensen die ze heeft verloren, zorgen er niet alleen voor dat het plot soepel verloopt (soms is Clara een detective), maar ook voor een bepaalde fijngevoeligheid die het boek nodig heeft.
Esteban is een patron, oftewel: conservatie landeigenaar. Zijn omgang met de boeren op het land gebruikt Allende om het opkomende socialisme in Chili aan te kaarten. Voor mij lag de waarde van dit boek dan ook vooral in de politieke en maatschappelijke onderwerpen die besproken worden: de opkomst van het socialisme en communisime worden vanuit meerdere perspectieven verteld. Ook binnen de familie is er geen eensgezindheid: de dochter van Esteban en Clara, Alba, is een activistische studente die verliefd wordt op een communist. In de tweede helft van het boek wordt dit narratief meer opgepakt en lijkt het magisch realisme een ondergeschikte rol te krijgen. Tijdens de bespreking van de leesclub waren de meningen daarover erg verdeeld. Sommige lezers genoten het meest van het magisch realisme (Clara werd vegeleken met Luna uit de Harry Potter serie), andere lezers, waaronder ikzelf, konden juist de politieke probleematiek van de tweede helft waarderen.
‘De geesten zaten aan tafel te praten met de levenden, het verleden en de toekomst waren één en de werkelijkheid van het heden, een kaleidoscoop van wanordelijke spiegels, waarin van alles kon gebeuren.’
Allende laat de familie zo nu en dan opschudden. Verschillende politieke opinies, driftbuien die eindigen in scheidingen, buiten echtelijke kinderen, Franse grafen en communiceren met geesten: het maakte het boek een feest. Ik genoot enorm van alle tempramenten en sterke karakters. Waar vooral de vrouwen de rol van sympathieke personages kregen, waren de mannen, vooral wanneer er seksuele drift in het spel kwam, schurken. Zodra al deze verhoudingen samenkwamen in een politiek schouwspel, las ik het boek in één adem uit. Wat dat betreft was het een fijn en leuk boek om te lezen. Toch had dit boek voor mij een aantal probleemgevallen waardoor ik steeds geremd werd in mijn genot. Sommige daarvan heb ik hierboven besproken, maar er zijn nog twee dingen die ik wil noemen voordat ik deze recensie afsluit.
De vertaling
Bij een vertaling waarvan je de originele taal niet spreekt is het altijd lastig om bepalen in hoeverre een keus voor een woord de keus van de vertaler is of van de schrijver. In dit geval denk ik dat het de vertaler zou kunnen zijn. Naast dat er spelfouten in de vertaling staan: er staan woorden in van de spelling van voor 2015, terwijl mijn editie een druk is uit 2018 (‘insekt’ is een voorbeeld) staan er ook woorden in die onnodig aanstootgevend zijn. Woorden waarvan ik mij afvraag of het de enige vertaalopties zijn. Een voorbeeld is het constant refereren naar kinderen met een handicap als ‘mongooltjes’. Een tweede is het gebruik van schadelijke benamingen van BIPOC-personages.
Seksueel misbruik
Ondanks dat ik denk dat Isabel Allende het seksuele misbruik in dit boek voor een groot deel heeft gebruikt om aan te kaarten dat het gebeurt, is het op zo’n manier gedaan dat we alleen de gebeurtenis zelf zien. De gevolgen van verkrachtingen en aanrandingen zien we niet, de vrouwen lijken zonder emotionele en psychische schade verder te leven. Gezien dit ook hoofdpersonages betreft, vond ik dit lastig te behappen.
Dit zijn dingen die mij in mijn persoonlijke leeservaring zijn opgevallen en zullen hoogswaarschijnlijk niet iedereen voor het hoofd stoten op dezelfde manier. De recensies die ik hier plaats zijn bovenal persoonlijke leeservaringen en daarmee een persoonlijk oordeel over het boek: geen algemeen oordeel. Dit is een zeer geliefd boek en ik respecteer iedereens positieve leeservaring.
